Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” – ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 dla obrony praw pracowniczych, do 1989 również jeden z głównych ośrodków masowego ruchu oporu przeciw komunistycznym rządom Polski Ludowej. Początkowo duże wpływy polityczne organizacji w III Rzeczypospolitej (np. Akcja Wyborcza Solidarność w latach 1997-2001) uległy następnie znacznemu osłabieniu.

„Solidarność” powstała na bazie licznych komitetów strajkowych (w tym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku), które z czasem przekształciły się w komisje założycielskie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. NSZZ „Solidarność” został zarejestrowany 10 listopada 1980 przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

„Solidarność” w latach 1980-1989

Geneza

Społeczeństwo polskie w większości nie zaakceptowało roli swojego kraju jako wasalnego państwa powstałego w roku 1944 na gruzach II Rzeczypospolitej po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Lubelszczyzny. Świadomość zbrodni stalinizmu, ogrom represji, jakie spadły na żołnierzy podziemia niepodległościowego, wszechobecność aparatu ucisku politycznego (UB) nie skłaniały Polaków do uznania nowych, narzuconych siłą władz. Terroru nie mogły złagodzić nieliczne gesty (np. zachowanie „Mazurka Dąbrowskiego” jako hymnu państwowego^[1], reforma rolna, dopuszczenie do współrządzenia zmutowanych partii PSL i SD, celowo opóźniana w stosunku do innych krajów podporządkowanych ZSRRkolektywizacja, pozostawienie pewnej swobody działania Kościołowi) rządu i partii komunistycznej, nazwanej eufemistycznie Polską Partią Robotniczą (PPR), a po roku 1948przekształconej w PZPR.

Po śmierci Stalina w marcu 1953 roku następować zaczęła – najpierw w ZSRR, potem także w krajach satelickich – powolna „odwilż”. Od roku 1955 zaczęto zwalniać z więzień pierwszych niesłusznie skazanych, z dawnych polskich terenów na wschodzie przyjeżdżali ostatni repatrianci i zwolnieni z obozów w ZSRR żołnierze AK. Jednak społeczeństwo nie miało powodów do zadowolenia. Obowiązkowe dostawy i kolektywizacja (a również represje, które dotykały Kościoła) wywoływały niezadowolenie na wsi, niskie płace i złe warunki socjalne nastawiały wrogo do PZPR robotników, nazywanych przez partię dla celów propagandowych „przewodnią siłą narodu”, obywatelska przedsiębiorczość (nazywana„prywatną inicjatywą”) była niszczona przez aparat administracyjny, a tzw. „inteligencja pracująca” była poddawana inwigilacji i zastraszaniu.

Do pierwszego poważnego robotniczego protestu doszło w czerwcu 1956 w Poznaniu, gdzie wysuwano postulaty socjalne, ale również polityczne. Pośrednim skutkiem krwawo stłumionych zamieszek był „Polski Październik” ’56, kiedy to nastąpiła zmiana ekipy rządzącej, a I sekretarzem PZPR został, przyjmowany z nadzieją Władysław Gomułka. Zwolniono z więzień i rehabilitowano większość więźniów politycznych, zlikwidowano Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, potępiono kult jednostki w ZSRR^[2], na kilka miesięcy zezwolono na nieskrępowany rozwój prasy^[3].

Z biegiem lat rządy gomułkowskie ulegały jednak coraz głębszemu uwstecznieniu. Kulejącą gospodarkę osłabiały dodatkowo wymuszone dostawy surowców (głównie węgla) i produktów (np. statków) do ZSRR, a także wielkie nakłady państwa na zbrojenia i utrzymanie rosnącego w siłę aparatu przemocy (MO, SB, ORMO). Od połowy lat sześćdziesiątych Polska była zobligowana do wykonywania „sojuszniczych zobowiązań” wobec Kuby i Wietnamu Północnego, a w roku 1968 Wojsko Polskie zostało zmuszone do wzięcia udziału w interwencji w Czechosłowacji.

W marcu tego samego roku doszło do sprowokowanych strajków studenckich, co władze wykorzystały do zakrojonej na szeroką skalę akcji antysemickiej w wyniku której zmuszono do opuszczenia Polski wiele tysięcy obywateli narodowości żydowskiej.

W dwa lata później, w grudniu 1970, po ogłoszeniu drastycznych podwyżek cen artykułów pierwszej potrzeby, przez Wybrzeże przetoczyła się fala strajków i manifestacji, krwawo stłumionych przez wojsko i milicję. Skutkiem brutalnej akcji było obalenie Gomułki. Jego miejsce zajął działacz partyjny z Zagłębia Dąbrowskiego Edward Gierek, który postawił na rozwój gospodarczy zaciągając ogromne pożyczki w Europie zachodniej. W pierwszych latach jego rządów kraj rozwijał wprawdzie dość się dynamicznie, ale kredyty należało zacząć spłacać.

Polityka gospodarcza Gierka zaczęła załamywać się po 1975 wskutek niesprawności komunistycznej gospodarki powodującej wzrost zadłużenia zagranicznego. W czerwcu 1976 wRadomiu i Ursusie doszło do pierwszych strajków, na które władza zareagowała represjami. Do obrony robotników powołany został Komitet Obrony Robotników (KOR).

16 października 1978 krakowski arcybiskup, kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem przyjmując imię Jana Pawła II. Rok później podczas I pielgrzymki do Polski na mszach papieskich zorganizowanych w największych miastach zbierały się miliony Polaków. Jan Paweł II nawoływał do poszanowania narodowej godności i tradycji. Podkreślał znaczenie wolności w życiu społecznym i wzywał do poszanowania podstawowych praw przynależnych każdemu człowiekowi. Homilie papieskie wywołały szeroki oddźwięk w społeczeństwie.

Początek strajków

W 1980 sytuacja gospodarcza pogorszyła się jeszcze bardziej. W czasach PRL ceny większości towarów były ustalane centralnie przez rząd. O tym, ile miały kosztować towary w każdym państwowym sklepie na terenie całego kraju, decydowali urzędnicy wWarszawie. Sprzedaż mięsa i wędlin przez osoby prywatne była zabroniona. Decyzje dotyczące cen podstawowych artykułów – przede wszystkim spożywczych – wymagały decyzji Biura Politycznego KC PZPR. 1 lipca 1980 władze partii podjęły decyzję o podwyższeniu cen mięsa i wędlin.

Już po ośmiu dniach wybuchły pierwsze strajki lubelskie i trwały do 25 lipca.

Stocznia Gdańska

Kolejny protest rozpoczął się 14 sierpnia strajkiem w Stoczni Gdańskiej zorganizowanym przez Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża. Po raz pierwszy wśród postulatów pojawiły się żądania polityczne. Około godziny 11.00 tego dnia do stoczni przedostał się Lech Wałęsa, jeden ze zwolnionych z pracy robotników stoczniowych. Komitet strajkowy zażądał przywrócenia do pracyAnny Walentynowicz i Lecha Wałęsy, wzniesienia pomnika ofiar 1970, uszanowania praw pracowniczych oraz przedstawił żądania socjalne.

Dwa dni później w stoczni pojawiła się delegacja innych strajkujących zakładów z Bogdanem Lisem i Andrzejem Gwiazdą. PowołanoMiędzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) z Lechem Wałęsą na czele. 17 sierpnia przed bramą stoczni ksiądz Henryk Jankowski odprawił mszę. Na tej samej bramie zawieszono tablicę zawierającą 21 postulatów Komitetu Strajkowego. Następnego dnia w sali BHP pojawili się eksperci wywodzący się ze środowisk katolickich i KORu, którzy mieli doradzać robotnikom podczas rokowań z władzami. Przewodniczącym Komisji Ekspertów MKS został Tadeusz Mazowiecki, a w jej pracach udział wziął Bronisław Geremek.

Wśród protestujących robotników popularna stała się pieśń Mury śpiewana przez Jacka Kaczmarskiego.

21 postulatów

Postulaty robotników były dla władz trudne do zaakceptowania, bo nie dotyczyły wyłącznie kwestii ekonomicznych. Jako pierwsze żądanie strajkujący postawili zapewnienie im prawa do utworzenia własnej reprezentacji. Robotnicy chcielisamodzielnie organizować się w wolne związki zawodowe, które mogłyby przemawiać do „rządu robotniczo-chłopskiego” w imieniu „ludu pracującego miast i wsi”. W ten sposób podawali w wątpliwość wiarygodność PZPR jako partii, która rzekomo miała sprawować rządy w imieniu klasy robotniczej.

Kolejne postulaty również miały charakter polityczny. Robotnicy domagali się przestrzegania zawartego w konstytucji PRLprawa do wolności słowa oraz dostępu do kontrolowanych przez partię mediów. Strajkujący żądali też zaprzestania represjiwobec osób prześladowanych za przekonania.

Strajkujący przedstawili również szereg żądań ekonomicznych i socjalnych. Domagali się przeprowadzenia zmian w gospodarce, aby kraj mógł wyjść z kryzysu. Postulowali zwiększenie wsparcia dla osób wychowujących dzieci. Za ważne uznali też skrócenie wieku emerytalnego i reformę służby zdrowia. W ostatnim postulacie domagali się wolnych sobót.

Postulaty robotników wydawały się partii radykalne, ale nie dążące do obalenia panującego ustroju. Ówczesna sytuacja geopolityczna nie pozwalała na żadne radykalne zmiany. Zgodnie z „doktryną Breżniewa”, żaden kraj należący do Układu Warszawskiego nie mógł zawrócić z drogi do komunizmu. Rządy osadzone przez ZSRR w krajach obozu socjalistycznego mogły w razie czego liczyć na „bratnią pomoc” państw sąsiednich.

Obawa przed obcą inwazją nie powstrzymała jednak strajkujących, którzy wzywali do stworzenia „socjalizmu z ludzką twarzą”. Twierdzili iż wierzą, że państwo można zreformować, aby polepszyć los zwykłego człowieka.

Porozumienia sierpniowe

W połowie sierpnia w kontrolowanej przez partię prasie pojawiły się wzmianki o „przerwach w pracy w Gdańsku”. Cenzurazabraniała używania słowa „strajk” w oficjalnych przekazach, ale społeczeństwo orientowało się w sytuacji. Nawet po przerwaniu połączeń telefonicznych z Wybrzeżem Polacy byli na bieżąco informowani przez nadające z Monachium Radio Wolna Europa, które przekazywało im wiarygodne wiadomości z kraju. Rolę łączników spełniali ponadto kolejarze, pocztowcy i transportowcy. W rezultacie już 18 sierpnia w Stoczni Szczecińskiej wybuchł strajk, na którego czele stanął Marian Jurczyk. Do 21 sierpnia strajki rozlały się na cały kraj. Stanęła większość zakładów pracy w Gdańsku, Szczecinie i innych miastach Wybrzeża. Wydobycie wstrzymało szereg kopalni na Górnym Śląsku. Gdański MKS reprezentował pod koniec sierpnia ponad 600 przedsiębiorstw z całego kraju.

Protesty robotników w czerwcu 1956 i w grudniu 1970 władze stłumiły siłą. Tym razem było inaczej. Zasięg protestów z sierpnia 1980 roku był tak wielki, że partia została zmuszona do negocjacji. 21 sierpnia do Gdańska przybyła Komisja Rządowa zMieczysławem Jagielskim, a do Szczecina z Kazimierzem Barcikowskim. 30^[4] i 31 sierpnia^[5] oraz 3^[6] i 11 września^[7]przedstawiciele komitetów strajkowych oraz rządzącej partii podpisali Porozumienia sierpniowe. Na ich mocy 17 września w Gdańsku przedstawiciele robotników z całej Polski powołali do życia ogólnopolski Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Rezultatem podpisanych w Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu porozumień było utworzenie – i w konsekwencji zarejestrowanie przez sąd – związku.

Napisy 'solidarność/solidarni’ powtarzały się pod różnymi postaciami na murach strajkującej stoczni. 23 sierpnia ukazał się pierwszy numer „Strajkowego Biuletynu Informacyjnego 'Solidarność'”, wydawanego nakładem Wolnej Drukarni Stoczni Gdańskiej. Zainspirowało to Jerzego Janiszewskiego, studenta gdańskiej Państwowej Wyższej szkoły Sztuk Pięknych, do stworzenia słynnego logo ruchu. Pomysł wykorzystania hasła jako nazwy związku zaproponował Karol Modzelewski.

Wielka Solidarność

16 grudnia 1980 odsłonięty został Pomnik Poległych Stoczniowców. 15 stycznia 1981 delegacja „Solidarności” z Lechem Wałęsą spotkała się wRzymie z papieżem Janem Pawłem II.

Podczas sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy 19 marca trzej związkowcy z Solidarności (Jan Rulewski, Mariusz Łabentowicz i Michał Bartoszcze) zostali dotkliwie pobici przez funkcjonariuszy ZOMO. Związek stanął w ich obronie i 27 marca zorganizowano ostrzegawczy strajk generalny ? na cztery godziny stanęła prawie cała Polska. Władze zapewniły, że odszukają winnych pobicia i protest został zawieszony.

W dniach 5-10 września oraz 26 września?7 października odbył się I Zjazd Solidarności. Na przewodniczącego wybrano Lecha Wałęsę. Zjazd 8 września wydał posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej, w którym wezwał związkowców krajów bloku socjalistycznego do wspólnej walki o wolność zrzeszania się.

Jednym z 21 postulatów było wprowadzenie kartek na mięso, które faktycznie wprowadzono 28 lutego 1981 r. Na skutek stale narastających trudności gospodarczych system kartkowy rozszerzono 30 kwietnia obejmując nim oprócz mięsa także wszelkie przetwory mięsne, masło, mąkę,ryż i kaszę. 1 września system kartowy objął też mydło, proszek do prania i papier toaletowy.

W okresie od sierpnia 1980 do grudnia 1981 „Solidarność” ze związku zawodowego przerodziła się w masowy ruch o charakterze społeczno-niepodległościowym. W szczytowym okresie do „S” należało 10 mln Polaków. Wokół związku powstało szereg organizacji satelickich jak NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” czy Niezależne Zrzeszenie Studentów. Władze państwowe traciły kontrolę nad życiem społecznym w kraju szarpanym protestami, dzikimi strajkami i wysuwanymi wciąż nowymi postulatami. Rządzący nie reagowali na próby negocjacji podjęte ze strony „Solidarności”. Związkowcy chcieli rozmów z partią, aby wspólnie wypracować zmiany dla poprawy sytuacji w chwiejącej się gospodarce. Odpowiedzią PZPR były puste deklaracje i gra na zwłokę w celu ukrycia przygotowań do zamierzanej akcji policyjno-wojskowej na wielką skalę.

3 grudnia prezydium Komisji Krajowej i przewodniczący zarządów regionu na posiedzeniu w Radomiu zapowiedzieli 24-godzinny strajk protestacyjny w wypadku uchwalenia przezSejm nadzwyczajnych pełnomocnictw dla rządu i strajk powszechny, gdyby zostały one wprowadzone w życie. Coraz wyraźniejsza stawała się zapaść komunistycznej gospodarki.

Stan wojenny

Władze komunistyczne od wielu miesięcy znajdowały się pod presją KPZR, domagającą się zaprowadzenia w Polsce porządku. Kierownictwo PZPR przejął generał Wojciech Jaruzelski, który wkrótce został również premierem.

O północy 13 grudnia 1981 wprowadzony został stan wojenny. Rano w państwowej telewizji pojawił się Wojciech Jaruzelski i ogłosił powołanie WRON. Solidarność została zdelegalizowana. Przywódców internowano i umieszczono w strzeżonych przez SB ośrodkach odosobnienia. Oddziały ZOMO pacyfikowały siłą próbujące strajkować zakłady pracy. MSW zezwoliło na użycie broni i wkrótce (16 grudnia) padł rozkaz strzelania do górników w kopalni „Wujek”. Zginęło 9 górników, a 21 zostało rannych. Następnego dnia ogień został otwarty podczas solidarnościowych protestów w Gdańsku. Zginęła jedna osoba, a dwie zostały ranne. Do 28 grudnia wszystkie strajki zostały rozbite.

Opinia publiczna i związki zawodowe na Zachodzie stanęły po stronie polskich robotników. Organizowano wiece poparcia dla Polski, marsze protestacyjne, zbiórki darów dla internowanych i ich rodzin. W Bremie powstało pierwsze zagraniczne biuro „S”, potem następne w Brukseli i innych miastach Europy . Po wprowadzeniu Stanu Wojennego prezydent USA Reagan nałożył na Polskę sankcje gospodarcze, które jeszcze pogorszyły sytuację niewydolnej gospodarki. W krajach bloku socjalistycznego rozpowszechniano pogłoski o tym, że CIA wspiera podziemną aktywność „Solidarności”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego system kartkowy był stopniowo rozszerzany na kolejne grupy towarów, m.in. czekoladę, alkohol, benzynę i wiele innych, osiągając zakres znacznie szerszy niż w czasie okupacji podczas II wojny światowej.

Jedyną legalną formą protestu stały się uroczystości religijne. Ksiądz Jerzy Popiełuszko, związany z Solidarnością od sierpnia 1980, odprawiał w Warszawie Msze za Ojczyznę, w których otwarcie krytykował komunistyczne władze.

Początki podziemnej Solidarności

22 kwietnia 1982 Zbigniew Bujak, Bogdan Lis, Władysław Frasyniuk, Władysław Hardek powołali Tymczasową Komisję Koordynacyjną, która miała służyć podziemnemu działaniu Solidarności. Działacze byli cały czas ścigani przez SB i musieli się ukrywać. Zdelegalizowany związek znów zaczął organizować Polaków walczących o wolność. Efektem konspiracyjnej pracy było zorganizowanie 1 maja 1982 pochodów robotniczych symbolizujących opór wobec oficjalnych uroczystości partyjnych. WGdańsku protestowało kilkadziesiąt tysięcy osób. Podczas zakazanego przez władze PRL święta Konstytucji 3 Maja ponownie doszło do protestów. Zostały one brutalnie rozpędzone przez ZOMO.

6 maja w Gdańsku powołano Regionalną Komisję Koordynacyjną NSZZ „S” w składzie: Bogdan Borusewicz, Aleksander Hall, Stanisław Jarosz, Bogdan Lis i Marian Świtek. W czerwcu Kornel Morawiecki powołał we Wrocławiu inną podziemną organizację pod nazwą „Solidarność Walcząca”. W dniach 11 ? 13 października wybuchły kolejne strajki w Gdańsku.

Wałęsa został wypuszczony z obozu internowania 14 listopada 1982. 9 grudnia SB zorganizowała ogromną obławę na podziemie solidarnościowe. Represje dosięgły ponad 10 tys. działaczy. 27 grudnia cały majątek „Solidarności” przekazano powiązanym z PZPR związkom zawodowym OPZZ. W sylwestrową noc 1982 zawieszono stan wojenny.

W święto pracy (1 maja) 1983 zorganizowano kolejne protesty, które zostały rozbite przez oddziały ZOMO.

Podobnie jak w czasach działalności AK jednym z symboli podziemnej walki były malowane na murach hasła i znaki, druk potajemnie kolportowanych pism i ulotek, nadawanie (przede wszystkim w Warszawie) krótkich audycji podziemnego radia; jak podczas okupacji niemieckiej działało tajne nauczanie w postaci tzw. „latających uniwersytetów”.

Represje SB

22 lipca 1983 zniesiono stan wojenny. Rok wcześniej, w centrali MSW powołano Biuro Studiów SB – specjalną komórkę, której zadaniem była koordynacja działań resortu przeciwko solidarnościowej opozycji w skali ogólnopolskiej. Na mocy amnestii wielu działaczy Solidarności odzyskało wolność, ale represje nie ustawały.

12 maja 1983 r. milicja zatrzymała na Starym Mieście w Warszawie Grzegorza Przemyka, który w dwa dni później zmarł w wyniku pobicia, winą za co władze próbowały obarczyć pracowników pogotowia.

5 grudnia 1983 r. agenci SB pobili więźniów w Barczewie (m.in. Władysława Frasyniuka), a niektórych polewano wodą na mrozie. Pięć dni później żona Lecha Wałęsy, Danuta, odebrała w Oslo Pokojową Nagrodę Nobla. Władze PRL odmówiły wydania paszportu nobliście. Później wyszło na jaw, że SB sprokurowała przeciwko Wałęsie oszczercze materiały, które przekazano komitetowi przyznającemu pokojową nagrodę, aby Wałęsa nie otrzymał nagrody.

22 lipca 1984 r. zostało zwolnionych wielu działaczy „S”, m.in. A. Gwiazda, J. Rulewski, W. Frasyniuk, A. Słowik, J. Kropiwnicki, A. Michnik i S. Jaworski.

19 października 1984 r. ksiądz Jerzy Popiełuszko został uprowadzony przez oficerów MSW, a następnie zamordowany. Do dziś nie są znane okoliczności popełnienia tej zbrodni.

3 listopada 1984 r. odbył się pogrzeb kapelana Solidarności, który stał się okazją do manifestacji patriotycznej. Tysiące ludzi uczestnicząc w nim chciało wyrazić sprzeciw wobec brutalności władz. Łamanie podstawowych praw człowieka spotkało się z szerokim protestem m.in. 28 noblistów.

13 lutego 1985 r. SB aresztowała w Gdańsku działających w podziemnej „S” W. Frasyniuka, B. Lisa i A. Michnika, a 23 maja zostali oni skazani na kilkuletnie wyroki. Proces odbył się w Gdańsku, a prowadzący go sędzia Krzysztof Zieniuk odebrał oskarżonym prawo do obrony uniemożliwiając im kontakt z adwokatami.

9 stycznia 1986 r. w Gdańsku aresztowano działającego w ukryciu przez cztery lata Bogdana Borusewicza.

Pieriestrojka

10 listopada 1982 zmarł Leonid Breżniew. Władzę w ZSRR przejął po nim, należący do tego samego pokolenia i reprezentujący ten sam styl sprawowania władzy, Jurij Andropow, a po jego rychłej śmierci Konstantin Czernienko, którego rządy były równie krótkie i które również nie zmieniły kursu polityki imperium. Dopiero 11 marca 1985 po śmierci Czernienki władzę przejął należący do młodszego pokolenia działaczy komunistycznych Michaił Gorbaczow. Kryzys ekonomiczny w ZSRR zmusił nowe władze do podjęcia reform. Gorbaczow zapoczątkował odwilż w obozie socjalistycznym. Ogłosił program przebudowy ustroju ZSRR, co poskutkowało poluzowaniem polityki wewnętrznej także w Polsce.

Rok później w lipcu rozpoczęło się w Polsce zwalnianie więźniów politycznych, a 11 września 1986 wypuszczono m.in. Borusewicza, Lisa i Bujaka. Wolność odzyskało 225 więźniów politycznych. 30 września Lech Wałęsa powołał pierwszą od początku stanu wojennego jawną strukturę Solidarności ? Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność” w składzie: Bogdan Borusewicz, Zbigniew Bujak, Władysław Frasyniuk, Tadeusz Jedynak, [Bogdan Lis, Janusz Pałubicki i Józef Pinior. Ujawniły się lokalne struktury związku w wielu województwach i zakładach pracy. 25 października 1987 na wspólnym posiedzeniu działacze powołali Krajową Komisję Wykonawczą NSZZ „Solidarność”.

Działacze bardziej radykalnych ugrupowań opozycyjnych ciągle byli prześladowani przez SB. Zarysował się wyraźny podział na działaczy „S” skupionych wokół Wałęsy, którzy chcieli ugody z władzami oraz innych dążących do antykomunistycznej rewolucji.

Strajki z roku 1988

W roku 1988 stan gospodarki był jeszcze gorszy niż 8 lat wcześniej. Sankcje ekonomiczne oraz brak reform doprowadziły do galopującej inflacji. Państwowe przedsiębiorstwa marnotrawiły ludzką pracę oraz materiały wytwarzając wadliwe i nieatrakcyjne towary. Polska gospodarka była niekonkurencyjna i przestarzała. W ograniczonej sieci państwowych sklepów nadal brakowało towarów. Reformy przeprowadzone przez premiera Mieczysława Rakowskiego były zbyt powierzchowne, rosły odsetki od niespłacanych długów zagranicznych. Osłabienie ZSRR pod przywództwem liberalnego Gorbaczowa budziło nadzieję, że tym razem komunistyczny reżim nie będzie mógł liczyć na polityczne i wojskowe wsparcie zza Bugu.

Kolejne strajki rozpoczęły się 21 kwietnia 1988 r. w Hucie Stalowa Wola. 2 maja dołączyli do nich robotnicy ze Stoczni Gdańskiej. Co prawda w dniach 5-10 maja władze spacyfikowały strajki albo zostały one zawieszone, ale już 15 sierpnia protesty wybuchły na nowo. Strajk rozpoczęli górnicy w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju. Do 20 sierpnia strajk objął szereg kopalń, a 22 dotarł z powrotem do Stoczni Gdańskiej. Do strajku przyłączyły się pozostałe gdańskie stocznie: Północna, Remontowa, Wisła i Radunia. Władze PRL zostały ponownie zmuszone do negocjacji. W państwowej telewizji 26 sierpnia wystąpił szef resortów siłowych Czesław Kiszczak i zaproponował podjęcie rozmów, a pięć dni później spotkał się z Wałęsą. Strajki zakończyły się następnego dnia. W telewizji państwowej 30 listopada odbyła się debata Lech Wałęsa-Alfred Miodowicz (szef OPZZ). Wałęsa wypadł przed kamerami zdecydowanie lepiej niż jego przeciwnik.

Okrągły Stół

18 grudnia 1988 utworzony został 100-osobowy Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Został on podzielony na szereg sekcji, mających przygotować stanowisko opozycji dotyczące poszczególnych obszarów rozmów. Część przedstawicieli opozycji podjęła negocjacje z władzami PRL. Wałęsa wraz z większością władz Solidarności poparł te rozmowy. Jednak niektóre grupy opozycyjne i część związkowców byli przeciwni pokojowej zmianie władzy. Rewolucja była ich zdaniem niezbędna, aby oczyścić Polskę z ludzi PZPR. „Solidarność” pod przywództwem Wałęsy wybrała pokojową drogę przemian.

27 stycznia 1989 na spotkaniu Wałęsy z Kiszczakiem określony zostały skład zespołu, który miał wziąć udział w obradach Okrągłego Stołu. Wyłoniono 56 przedstawicieli, 20 związanych z „S”, 6 z OPZZ, 14 z PZPR, 14 „niezależnych autorytetów” oraz dwóch duchownych. 6 lutego opozycja i władze zasiadły do obrad. Trwały one do 5 kwietnia. Ustalenia obejmowały ponowną legalizację związku oraz przeprowadzenie w dniu 4 czerwca częściowo wolnych wyborów, w których „Solidarność” mogła wystawić swoich kandydatów.

Wybory do sejmu kontraktowego

Ordynacja wyborcza zezwalała Solidarności na wystawienie w wyborach kandydatów tylko do 35% miejsc w Sejmie, natomiast wybory do nowo utworzonego Senatu były całkowicie wolne. Powstał Komitet Obywatelski „Solidarność”. Przy Okrągłym Stole uzgodniono, że dozwolona będzie swobodna agitacja przed wyborami (nie ustalono przy tym ciszy wyborczej? powszechnie stosowanego obecnie zakazu prowadzenia kampanii wyborczej na 24 godziny przed wyborami, toteż trwała ona nawet w dniu wyborów, i nawet tuż przy lokalach wyborczych). 8 maja 1989 wydano pierwszy numer „Gazety Wyborczej„, która miała reprezentować „Solidarność” podczas kampanii. Najlepiej zapamiętanym argumentem zachęcającym wyborców do poparcia kandydata „Solidarności” były plakaty ze wspólnym zdjęciem każdego z kandydatów z Lechem Wałęsą.

Przedwyborcze sondaże wróżyły zwycięstwo PZPR. Jednak już po pierwszej turze głosowania okazało się, że „Solidarność” zdobyła prawie wszystkie mandaty, które podlegały wolnym wyborom. Jej kandydaci zdobyli 160 mandatów poselskich (na 161 możliwych do zdobycia) i 92 senatorskie, po drugiej turze ? wszystkie 161 w Sejmie i 99 na sto możliwych w Senacie. Totalna klęska PZPR oraz partii satelickich była ogromnym zaskoczeniem tak dla nich samych, jak i dla „Solidarności”.

Gruba kreska

23 czerwca 1989 ukonstytuował się Obywatelski Klub Parlamentarny „Solidarność”. Na przewodniczącego Klubu wybrano Bronisława Geremka. Posłowie reprezentujący związek utworzyli koalicję z ZSL i SD, a PZPR znalazło się w mniejszości. 24 sierpnia Sejm powołał Tadeusza Mazowieckiego na urząd Prezesa Rady Ministrów. Był to pierwszy niekomunistyczny premier od 1945. Przeszłość została odkreślona ? wg wielokrotnie powtarzanych i często przeinaczanych słów premiera Mazowieckiego ? grubą kreską (w rzeczywistości mówił on o „grubej linii”), co oznaczało, iż odcina się on wraz ze swoim rządem od komunistycznej przeszłości.

Plan Balcerowicza

Gospodarka polska pozostawiona pierwszemu po II wojnie światowej niekomunistycznemu rządowi była w bardzo złym stanie. Szalała hiperinflacja, sięgając nawet kilkudziesięciu procent miesięcznie. Sklepy świeciły pustkami. Wiele przedsiębiorstw państwowych znajdowało się w stanie zapaści.

6 października nowy minister finansów Leszek Balcerowicz przedstawił plan reform, który stworzył wraz z m.in. Jeffreyem Sachsem i Stanisławem Gomułką. Podstawowym założeniem była przemiana centralnie sterowanej przez państwo gospodarki w wolnorynkową.

          Wstrzymano druk „pustych” pieniędzy na pokrycie wydatków. Stopy procentowe zarówno lokat jak i kredytów urealniono w stosunku do inflacji. Kurs wymiany złotego wobecdolara ustalono na 9500 ówczesnych złotych za jednego dolara i stworzono mechanizm pełzających zmian kursu, dzięki któremu złoty wkrótce mógł stać się wymienialny. Zniesiono monopol państwa na handel zagraniczny i w ten sposób możliwy stał się normalny eksport oraz import towarów na zasadach rynkowych.

Plan Balcerowicza nazwano „terapią szokową”, ponieważ oznaczał on upadek setek państwowych firm, a także katastrofę niektórych gospodarstw domowych ? pojawił się problembezrobocia i pułapki zadłużenia. Plan Balcerowicza ujawnił słabość gospodarki PRL. Dziesięć ustaw składających się na plan Balcerowicza zostało uchwalone przez Sejm 28 grudnia 1989.

Jesień Ludów

„Solidarność” dążyła do przemian demokratycznych wyrzekając się jednocześnie stosowania przemocy. Okrągły Stół udowodnił, że możliwe jest pokojowe porozumienie pomiędzy komunistyczną władzą i opozycją. W ślady „Solidarności” poszli przedstawiciele ruchów demokratycznych w kolejnych krajach komunistycznych. Pod koniec lata własny okrągły stół zorganizowali Węgrzy. Obradujący w dniach 15-20 października parlament uchwalił ustawę o przeprowadzeniu wolnych wyborów. Odbyły się one w maju 1990 i zakończyły rządy komunistów. Węgrzy otworzyli granice, co umożliwiło tysiącom Niemców z NRD ucieczkę na Zachód. Reżim komunistyczny w NRD rozpoczął negocjacje z RFN, a 9 listopada 1989runął Mur berliński rozebrany przez mieszkańców. 17 listopada rozpoczęły się protesty zapoczątkowujące „aksamitną rewolucję” w Czechosłowacji. 29 grudnia przywódca opozycjiVáclav Havel został wybrany na prezydenta Czechosłowacji. Przemiany w tych krajach dokonały się w oparciu o ideały pokojowej walki o wolność rozpowszechnione dzięki sukcesowi „Solidarności”.

III Rzeczpospolita

Podstawowe wolności polityczne i ekonomiczne zapisane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zostały zagwarantowane obywatelom Polski. Nieograniczana przez państwo prywatna inicjatywa pozwoliła na rozpoczęcie budowy społeczeństwa opartego na indywidualnej przedsiębiorczości. Kraj wkroczył na drogę integracji z Europą. 29 grudnia 1989 Sejm uchwalił zmiany w Konstytucji. Skreślony został zapis mówiący, że PZPR jest „przewodnią siłą” narodu. Polska Rzeczpospolita Ludowa stała się Rzeczpospolitą Polską, a orłowi w godle RP przywrócono koronę. W ten sposób narodziła się III Rzeczpospolita.

*Artykuł w całości pochodzi z serwisu www.wikipedia.pl jego autorami jest liczna liczba użytkowników, która tworzą ten serwis.